Obyczaje, zwyczaje i obrzędy
Czym są obyczaje, zwyczaje i obrzędy?
Obyczaj
Powszechnie przyjęta w danej zbiorowości forma zachowania poparta tradycją. Obyczaj, tworząc zespół norm i konwenansów, zwykle reguluje te sfery życia społecznego, które pozostają poza skodyfikowanym systemem prawnym. Naruszenie obyczaju spotyka się zwykle z dezaprobatą i negatywnymi sankcjami ze strony grupy (np. obmowa, ośmieszenie, bojkot towarzyski). Zatem obyczaj jest elementem kontroli społecznej. Zespół obyczajów występujących w danym społeczeństwie tworzy jego obyczajowość.
Obyczajem będzie więc zdejmowanie czapki przed wejściem do kościoła.
Zwyczaj
To ustalona forma indywidualnego bądź zbiorowego zachowania się w określonych sytuacjach społecznych. Zwyczaj, podobnie jak obyczaj, zdeterminowany jest tradycją danej grupy. W przeciwieństwie jednak do tego ostatniego stosunkowo rzadko obwarowany jest sankcją społeczną. W dużej mierze ma on charakter bezrefleksyjnego, powtarzalnego naśladownictwa innych członków zbiorowości i swoje trwanie zawdzięcza przekonaniu, że tak właśnie a nie inaczej powinno się postępować w określonej sytuacji.
Wykształciła się charakterystyczna klasyfikacja zwyczajów: rodzinne i doroczne. Ponadto wyodrębnić można inne zwyczaje: towarzyskie, zawodowe, okolicznościowe, prawne, domowe, religijne, a także takie, które nie wiążą się z konkretną datą czy ważnym wydarzeniem, lecz z okolicznością mogącą zaistnieć każdego dnia.
Jednym z przykładów zaliczanym do zwyczaju jest stosowanie odświętnego stroju ludowego w ważne święta, który da się zaobserwować w niektórych regionach Polski.
Obrzęd
To zespół ustalonych czynności o charakterze symbolicznym realizowanych w ściśle określony, uporządkowany sposób i towarzyszących uroczystościom religijnym lub świeckim. Obrzęd praktykowany jest publicznie i zbiorowo. Cechuje go swoista struktura oraz dramaturgia opierająca się na tradycyjnym scenariuszu, wyznaczającym poszczególnym jednostkom pewne funkcje. Obrzęd stanowi istotny element dziedzictwa kulturowego. W etnografii, tak jak w przypadku zwyczaju, wyróżnia się dwa cykle obrzędów: doroczny i rodzinny. Można mówić też o obrzędach inicjacyjnych, afirmacyjnych czy przejścia.
Źródło: Święta, tradycje i zwyczaje na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce [teksty Barbara Woźniak, Andrzej Peć, Anna Spyrczyńska, Marcin Leśniakiewicz], wyd. Małopolska Organizacja Turystyczna, Kraków 2020, s. 184.